ΙΣΤΟΡΙΚΟ
1858
Το Κτηματολόγιο της Κύπρου ιδρύθηκε το έτος 1858, δηλαδή 20 χρόνια πριν από το τερματισμό της Τούρκικης κατοχής στη Κύπρο και θεωρείται το αρχαιότερο Τμήμα στη Κρατική Υπηρεσία. Οι τότε σκοποί και επιδιώξεις του Κτηματολογίου ήταν η διευθέτηση όλων των θεμάτων που σχετίζονταν με την ακίνητη ιδιοκτησία και ταυτόχρονα την εγγραφή και έκδοση τίτλων, αναφορικά με τη σχετική ακίνητη ιδιοκτησία, στα ονόματα των δικαιούχων. Η αρχαία πόλη του Ιδαλίου περιθάλπει τους τραυματίες της μετά τη μάχη με τους Μήδους που την πολιορκούσαν. Μαζί με το Βασιλιά και τους κατοίκους της και ο γιατρός Ονάσιλος και τα αδέλφια του, που κλήθηκαν να βοηθήσουν. Τελείωσαν το έργο τους και σαν αμοιβή, ο Βασιλιάς και η πόλη χαρίζουν σ’ αυτούς χωράφια και περιβόλια, από τα χωράφια και τα περιβόλια τους, ένα από τα οποία βρισκόταν κοντά στα κτήματα της Ιέρειας Αθηνάς, για να τα καρπούνται και αυτοί και τα παιδιά τους και να μην πληρώνουν φόρους στα έσοδα από τα γεννήματα των χωραφιών. Ταυτόχρονα, τίθενται προστατευτικοί κανόνες και ρήτρες, σε περίπτωση που οποιοσδήποτε διώξει τον Ονάσιλο, ή τα αδέλφια του, ή τα παιδιά του, από γη που τους δόθηκε.
Αυτά και πολλά άλλα, μαρτυρεί μια πινακίδα που βρέθηκε στο αρχαίο Ιδάλιο και που ανάγεται σε εκείνη την εποχή. Από το περιεχόμενο αυτής της πινακίδας εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν:
(α) Ατομική ιδιοκτησία
(β) Ιδιοκτησία του Βασιλιά (κάτι το ίδιο με τη σημερινή Κρατική Ιδιοκτησία)
(γ) Ιδιοκτησία της Πόλης (Κοινοτική Ιδιοκτησία)
(δ) Εκκλησιαστική Ιδιοκτησία
(ε) Κληρονομική διαδοχή
(στ.) Φορολογία των εισοδημάτων από τη γη
(η) Προστασία του τίτλου ιδιοκτησίας με εγγυητές το Βασιλιά, την πόλη, και την Ιέρεια προστάτιδα της πόλης Αθηνά, και με ποινικές ρήτρες σε όποιο διώξει από τα χωράφια αυτά, τον Ονάσιλο, τα αδέλφια του ή και τα παιδιά του.
Η πινακίδα που βρέθηκε στο αρχαίο Ιδάλιο χρησιμοποιήθηκε και σήμερα, ως η βάση για το σχεδιασμό του εμβλήματος της ιστοσελίδας του Τμήματος.
Σταθμός στην Ιστορία του Κτηματολογίου θεωρείται το έτος 1858, (21.4.1858), όταν επίσημα πλέον σαν θεσμός, αρχίζει να λειτουργεί το Κτηματολόγιο. Αυτή την ημερομηνία τίθεται σε εφαρμογή ο Οθωμανικός Κώδικας περί Γαιών. Σ’ αυτόν καθορίζονται με σαφήνεια, οι τρόποι κτήσης, η άσκηση και η παραγραφή δικαιωμάτων σε ακίνητη ιδιοκτησία, και ρυθμίζεται η κληρονομική διαδοχή. Ο Νόμος αυτός συμπληρωνόταν σε πολλές διατάξεις από τις διατάξεις του τότε Αστικού Κώδικα, γνωστού ως «Μετζιελλέ», ο οποίος τροποποίησε σε μεγάλο βαθμό τις ρυθμίσεις του Ιερού Νόμου. Αυτοί οι δύο Νόμοι συνέχισαν να υπάρχουν μέχρι και το 1946, όταν καταργήθηκαν με τον περί Ακινήτου Ιδιοκτησίας (Διακατοχή, εγγραφή και Εκτίμησης) Νόμο, Κεφ. 224.
Στα πρώτα του χρόνια το Κτηματολόγιο ασχολήθηκε κυρίως με την καταγραφή της γης που είχε παραχωρηθεί στους πολίτες για χρήση, καθώς και με την καταχώρηση των μεταβιβάσεων. Τότε δημιουργούνται και τα πρώτα μητρώα, και εκδίδονται οι πρώτοι τίτλοι, ενώ συνεχίζουν να υπάρχουν τα Αυτοκρατορικά Διατάγματα Φιρμάνια, με τα οποία παραχωρήθηκε αρκετή γη σε πολλούς. Με τους Νόμους που υπάρχουν, η γη αποτελείται από δύο συστατικά, το σώμα (corpus) του ακινήτου και το δικαίωμα κατοχής και εκμετάλλευσης (right of possession). Τα ακίνητα διαιρούνται σε κατηγορίες ανάλογα με το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του σώματος (corpus).
Στην πλειονότητα τους τα ακίνητα ανήκουν στην κατηγορία «ARAZI MIRIE», όπου το “corpus” του ακινήτου ανήκε στο Σουλτάνο και το δικαίωμα κατοχής παραχωρείται σε συγκεκριμένο άτομο, με πρόνοιες για απώλεια του δικαιώματος αν δεν υπάρχει κατοχή για μερικά χρόνια.
Άλλες κατηγορίες γης είναι:
MULK: Όπου το «corpus» και το δικαίωμα κατοχής έχει το ίδιο πρόσωπο.
VAKF: Θρησκευτική περιουσία των Μουσουλμανικών αφιερωμένη στο Θεό.
ARAZI METROUKE: Δρόμοι, Παραλίες, Κοινοτική ιδιοκτησία.
ARAZI MEVAT: Κρατική ιδιοκτησία (Ιδιοκτησία χωρίς κατόχους)
1860
(β) The Yoklama Register(γ) The Arazi Tedkik Yoklama Register(δ) The Emlak Yoklama Register(ε) The Daime Register (in Separate Volumes)(στ) The Evkaf Register Η χρήση των πιο πάνω βιβλίων ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Δεν υπήρχαν ευρετήρια σ’ αυτά και πολλές φορές, το ίδιο κτήμα ήταν καταχωρημένο σε διαφορετικά πρόσωπα, γιατί σε κάθε μεταβίβαση η παλιά καταχώρηση δε μεταφερόταν στην καινούργια.
1878
1882
1893
1904
1945
1946
Με την νέα Νομοθεσία, η οποία χαρακτηρίστηκε επαναστατική για την εποχή της, καταργήθηκαν οι κατηγορίες γης που θεσμοθετήθηκαν με τον Οθωμανικό Κώδικα περί Γαιών, με εξαίρεση τη Βακούφικη περιουσία, περιορίστηκε ο θεσμός της χρησικτησίας, προστατεύτηκε απόλυτα ο εγγεγραμμένος κύριος κάθε ακινήτου, προστατεύτηκε η Κρατική και η Κοινοτική ιδιοκτησία, ρυθμίστηκαν έστω και με πολλές ελλείψεις τα προβλήματα της οριζόντιας ιδιοκτησίας, τέθηκαν φραγμοί στον κατατεμαχισμό της γης, υιοθετήθηκαν μέτρα για βελτίωση της διακατοχής της εξάλειψης της πολλαπλής και δυαδικής ιδιοκτησίας, καθιερώθηκε τρόπος επίλυσης συνοριακών διαφορών με “οιωνεί” δικαστικές εξουσίες στον Διευθυντή του Τμήματος Κτηματολογίου, να αποφασίζει για θέματα συνοριακών διαφορών και άλλα. Και σ’ αυτό το Νόμο, διατηρήθηκαν τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα ακίνητο, δηλαδή το σχέδιο και ο τίτλος, και καθορίστηκε ρητά, ότι η έκταση γης που δικαιούται ο κάτοχος ενός τίτλου, του οποίου ο τίτλος βασίζεται σε σχέδιο που ετοίμασε ο Διευθυντής του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, είναι η έκταση των τεμαχίων που φαίνονται στο σχέδιο. Ενισχύθηκε δηλαδή, η νομική προστασία της ιδιοκτησίας, αφήνοντας ανοικτό το θέμα της έκτασης που δικαιούται ο κάτοχος του τίτλου που δεν βασίζεται σε σχέδιο για να ρυθμιστεί, εκεί που υπάρχει διαφωνία, με δικαστικές διαδικασίες. Με τον ίδιο Νόμο καθορίστηκαν οι διαδικασίες εγγραφής και γενικής εγγραφής των ακινήτων, καθώς και οι διαδικασίες γενικής εκτίμησης και επανεκτίμησης. Παράλληλα, κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των πολιτών για δικαστική προστασία των συμφερόντων τους εναντίον οποιασδήποτε απόφασης του Διευθυντή του Τμήματος. Ο επαναστατικός αυτός Νόμος επηρέασε την δομή του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, το οποίο, τουλάχιστον μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, προσαρμόστηκε λειτουργικά με την θεματολογία του Νόμου αυτού.

